Arabuluculuk aslında bir özel hukuk uyuşmazlığında tarafı olan kişilerin, kendi hür iradeleriyle seçtikleri tarafsız ve uzman bir üçüncü kişinin yani arabulucunun hakemliğinde gerçekleşen bir uyuşmazlık çözümüdür. Arabulucu dava açılmadan önce ya da dava açıldıktan sonra başvurdukları bir uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak bilinmektedir. Arabuluculuk durumu aslında uyuşmazlık yaşanılan durumun mahkeme dışında, hızlı ve kesin bir şekilde çözülmesini hedefleyen bir usul hukuku kurumu olmaktadır.
Arabuluculuk adı altındaki bu uyuşmazlık çözme sistemi zorunlu arabuluculuk ile ihtiyari arabuluculuk olmak üzere iki farklı başlığa sahip olmaktadır.
Zorunlu Arabuluculuk
Bazı uyuşmazlıkların çözülmesi için mahkemeye dava açmadan önce arabulucuya gitme zorunluluğu koyabilmektedir. Zorunlu arabuluculuk, bu uyuşmazlıklar açısından dava şartı görevini üstlenmektedir. Yani, arabulucuya gitmeden açılan dava, dava şartının sağlanmaması sebebiyle reddedilebilmektedir.
Ticari ve iş davaları söz konusu olduğunda bu yönteme başvurmak gerekmektedir. Örneğin, kıdem tazminatı ya da ihbar tazminatı gibi tazminat davalarında zorunlu arabuluculuk istenebilmektedir. Aynı şekilde fazla mesai ücreti, maaşlar ve benzeri davalar söz konusu olduğunda da zorunlu arabuluculuk kapsamında değerlendirilmektedir.
İhtiyari Arabuluculuk
İhtiyari arabuluculuk yöntemi ise tarafların bir arabulucuya gitme zorunluluğu olmamasına rağmen var olan uyuşmazlığın çözümü için dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmasıdır. Taraflar arasındaki tasarruf edebilecekleri her türlü özel hukuk uyuşmazlığı söz konusu olduğu ilgili durumlarda ihtiyari arabuluculuk yoluna başvurabilmektedir.
Ancak, suç teşkil eden fiillerle bağlantılı uyuşmazlıklar, arabuluculuk yoluyla çözülmemektedir. Suç teşkil eden durumlar Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre uzlaştırma/uzlaşma hükümleri uygulanarak her savcılık bünyesinde bulunan uzlaştırma büroları tarafından çözülmelidir.
Arabulucu Kimdir? Nasıl Arabulucu Olunur?
Arabuluculuk görevini üstlenecek kişilerin hukuk fakültesi mezunu olması ve mesleğinde en az 5 yıllık bir deneyime sahip olması beklenmektedir. Bu bağlamda da arabulucu, iletişim ve görüşme teknikleri konularında uzmanlık eğitimi almış kişi olarak ifade edilebilmektedir. Avukatlarında arabulucu olabilmelerinden kaynaklı olarak halk arasında “arabulucu avukat” şeklinde ifadelerde kullanılmaktadır.
Arabulucular, hukuk fakültesini bitirdikten sonra yani mezun olduktan sonra arabuluculuk görevini üstlenebilmeleri için öncelikle bu konuda temel bilgileri içeren bir eğitim almaları gerekmektedir. Bu eğitim kapsamında iletişim teknikleri, müzakere ve uyuşmazlık çözüm yöntemleri gibi dersler alınmaktadır. Aynı şekilde de davranış psikolojisi ve benzeri gibi teorik ve pratik bilgiler bir arada sunularak arabuluculuk adayları eğitilmektedir.
Mesleki eğitimin ardından gerçekleştirilen arabuluculuk sınavıyla mesleki yeterlilik düzeyi ölçümlenmektedir. Bu sınavı başarıyla geçen arabulucular arabuluculuk yapabilmek için arabuluculuk listesine kayıt yaptırmak zorundadır. Özellikle söylenmesi gereken bir diğer nokta ise sadece Adalet Bakanlığı tarafından tutulan arabuluculuk listesine kayıtlı kişiler arabuluculuk faaliyetlerini yürütebilmektedir.