Emeklilik denilen kavram insanların çalışma güçlerinin azalması ya da yeteneklerinin azalması ve kısmi olarak çalışamaz duruma geldikleri zamanlarda yasa dahilinde çalıştıkları dönem süresince ödedikleri primlerin karşılığı olarak belirli bir yaşa ve gerekli primlerin ödenmesinden sonra devletten aldıkları ödenek süresine verilen isimdir.
- yüzyıla kadar olan süreç boyunca birçok sosyal hak gibi emeklilik ya da emekli aylığı diye bir kavram yoktur. Bu nedenle de çalışan bireylerin hepsi ya ölene kadar çalışmak ya da aile servetleri yettiği kadarıyla geçinmek durumunda kalmışlardır. Ancak, 20. yüzyıl başlarına doğru sosyal güvenlik sistemlerinin ortaya çıkması ile hayatımıza da dahil olan bir kavram olmuştur.
Günümüzdeki birçok gelişmiş ülke göz önüne alındığında, insanların ilerleyen yaşlarda işgücünün dışında mevcut durumlardan kaynaklı olarak kalmalarından dolayı mağduriyete uğramamaları maksadıyla sosyal güvenlik sistemleri geliştirilmiş ve bu sayede de çalışanlara emeklilik hakkı tanınmıştır.
Emekli maaşları çalışanlardan alınan primlerle karşılanabileceği gibi aslında doğrudan devlet tarafından da karşılanabilmektedir. Buna rağmen günümüzde bile çoğu gelişmekte olan ülkede işgücünün dışında kalan kesimler geçimlerini aileleri sayesinde sağlamaktadır.
Emeklilik yaşı ülkelere göre değişiklik göstermektedir. Ancak, genellikle 55-70 aralığında kabul edilen emeklilik yaşı cinsiyete göre daha erken ya da daha geç bir yaşı kapsayabilir. Bunun dışında da tehlikeli ve yıpratıcı iş gruplarının erken emeklilik hakkının olduğu da bilinmektedir.
Yaşlılık Aylığının Hesaplanması
MADDE 29- (Değişik: 17/4/2008-5754/17 md.)
- Maddenin birinci fıkrasının a,b bentlerinde sigortalılar ile aynı fıkranın c bendine göre kanunun yürürlüğe alındığı tarihten sonra ilk kez sigortalı olarak çalışmaya başlayanların emeklilik/yaşlılık maaşları, aşağıda yer alan hükümler ile belirlenecek ortalama aylık tutar ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda elde edilen tutardır.
Ortalama aylık kazanç tutarı, sigortalının her yıla ait priminin esas alınmasıyla, kazancın ait olduğu yıldan başlayarak aylık talep tarihine kadar geçen seneler için, her sene gerçekleşen güncelleme katsayısıyla güncellenmesiyle elde edilen tutarlar toplamının, itibarî hizmet süresiyle fiilî hizmet süresi zammı hariç tutularak toplam prim ödeme gün sayısıyla bölünmesiyle hesaplanan ortalama günlük tutarın otuz katıdır.
(1) 17/4/2008 tarihli ve 5754 sayılı Kanunun 16. Maddesi ile 7. Fıkrada bulunan “50” belirteci “55” şeklinde, 9. Fıkrada bulunan “prim ve her türlü borcunun” ibaresiyse “prim ve prime ilişkin her türlü borcunun” değiştirilmiş ve metine işlenmiş hali olarak karşımıza çıkmaktadır.
Aylık bağlama tutarı, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi olduğu geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanmasıdır. Bu hesaplamayla 360 günden eksik günler orantılı olarak dikkate alınmaktadır. Ancak aylık bağlama oranı % 90’ı geçememektedir.
- Maddenin 4. ve 5. Fıkralarına göre aylığa hak kazanan sigortalılar için hesaplanacak aylık bağlama tutarı, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu elde edilen rakamın % 60’a bölünmesiyle hesaplanan gün sayısını % 50’yi geçmemek üzere 3. fıkra uyarınca belirlenen tutardır.
Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama tutarı belirlenmektedir. Ancak, 4. Maddenin birinci fıkrasının (a) bendi bağlamında sigortalı sayılanlar için bu fıkrada geçen 9000 prim gün sayısı 7200 gün, % 50 oranı da % 40 olarak uygulanmaktadır.
Yukarıdaki biçimde hesaplanmakta olan maaşın başlangıç tarihi yılın ilk altı aylık dönemine denk gelmesi durumunda 55. Maddenin 2. Fıkrasına göre Ocak ödeme dönemi için gelir ve maaşlara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık dönemine denk gelmesi durumunda ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonrasında Temmuz ödeme dönemi için gelir ve maaşlara uygulanan artış oranları artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki maaşı hesaplanmaktadır.